მოკლე ბიოგრაფია
ბიოლოგიურ მეცნიერებათა აკადემიურ დოქტორ მარინე ლელაძის სამეცნიერო მოღვაწეობა დაიწყო 1995 წლიდან ივანე ბერიტაშვილის ფიზიოლოგიის ინსტიტუტის მემბრანოლოგიის ლაბორატორიში. პროფესორ ზურაბ ქომეთიანის ხელმძღვანელობით, მარინე ლელაძემ 2002 წელს დაიცვა საკანდიდატო დისერტაცია თემაზე,, NaK-ATPაზური სისტემის Na და K იონებით აქტივაციის მოლეკულური მექანიზმი OPM რეჟიმში“. მის მიერ ჩატარებული გამოკვლევების საფუძველზე მიღებული შედეგები და დასკვნები მნიშვნელოვნად აფართოებენ და აღრმავებენ ცოდნას NaK-ATPაზას მოლეკულური მექანიზმის შესახებ, კერძოდ Mg-ის სიჭარბის რეჟიმში იცვლება კლასიკური წარმოდგენა Na-ის და K-ის იონების ტრანსპორტის სტოქიომეტრიაზე. მიღებული მონაცემების თანახმად NaK-ATPაზის როლი მნიშვნელოვნად დიდია სინაფსური გადაცემის რეგულაციაში. ნაშრომში გამოყენებული კინეტიკური მეთოდები შეიძლება წარმატებით იყოს მისადაგებული სხვა ფერმენტული სისტემების კინეტიკური კვლევებისთვის. ამჟამად, მარინე ლელაძე არის ივანე ბერიტაშვილის ექსპერიმენტული ბიომედიცინის ცენტრის მემბრანოლოგიის განყოფილების უფროსი მეცნიერ-თანამშრომელი და წარმატებით აგრძელებს მეცნიერულ მოღვაწეობას. ის არის 26 სამეცნიერო ნაშრომის ავტორი და წიგნის-,,სუბუჯრედული ფრაქციების მიღებისა და შესწავლის მეთოდების“ შემდგენელი.
როგორც ცნობილია Na,K-ATPაზა წარმოადგენს თავის ტვინის პროტოპლაზმატური მემბრანების მარკერს და ნებისმიერი უჯრედის მნიშვნელოვან ფერმენტულ სისტემას. იგი მონაწილეობს უჯრედის თითქმის ყველა სასიცოცხლო პროცესში.
სხვადასხვა დაავადებების დროს როგორიცაა ინფაქტი, გულის არითმია, მიოპათიები, ადგილი აქვს იონების ტრანსპორტის დარღვევას, რომელშიც ჩართულია Na,K-ATPაზა. ცნობილი იყო, რომ პათოლოგიების დროს კლებულობს ფერმენტის აქტიობა, მცირდება რაოდენობა. საინტერესოა ნეიროტრანსმიტერების (და არა მარტო ნორადრენალინის) ეფექტის შესწავლა Na,K-ATPაზურ სისტემაზე, რაც წარმოადგენს მის სამომავლო მიზანს.
მნიშვნელობა უნდა ჰქონდეს პათოლოგიის დროს თვით ამ ფერმენტის არა რაოდენობრივ ცვლილებას არამედ მის ისეთ დაზიანებას, რომელიც ცვლის სტრუქტურას და აქედან გამომდინარე კინეტიკურ მაჩვენებელს. ამას დიდი მნიშვნელობა ექნება ფარმაკოლოგიური აგენტების ფიზიოლოგიური მოდების წერტილების განსაზღვისთვის, რაც საბოლოო ჯამში ხელს შეუწყობს შესაბამისი დაავადებების მკურნალობას.
პუბლიკაციები:
1.Na,K-ATPase and ROS hormesis. Gvantsa Chkadua, Eka Nozadze, Leila Tsakadze, Lia Shioshvili, Nana Arutinova, Marine Leladze, Sophio Dzneladze. Proc. Georgian Nat. Acad. Sci., Biomed. Ser. 2020, vol.46, N 5-6
2.Cl-anion activated ATPase. Sopio Dzneladze, Leila Tsakadze, Eka Nozadze, Lia Shioshvili, Marine Leladze, Nana Arutinova, Tamar Djariashvili, Gvantsa Chkadua. The Journal of Biological Physics and Chemistry, pp. 37-40. 2020
3. pChMB ზეგავლენა ტრანსპორტულ ATPაზებზე. ლეილა წაქაძე, ეკატერინე ნოზაძე, ლია შიოშვილი, მარინე ლელაძე, ნანა არუთინოვა, სოფიო ძნელაძე, სოფო კუპრაძე, გვანცა ჭკადუა. საქ. მეცნ. ეროვნ. აკად. მაცნე, ბიომედ. სერია, 2019, ტ.45 #1-2.
4. ოუაბაინის ზეგავლენა მაგნიუმ-დამოკიდებულ Ca2+ და HCO3--ით აქტივირებულ ATPაზებზე ვირთაგვას თავის ტვინის სინაფსური მემბრანების ფრაქციაში. მ. ლელაძე, ლ. წაქაძე, ე. ნოზაძე, ლ. შიოშვილი, ნ. არუთინოვა, ს. ძნელაძე, ს.კუპრაძე. გ. ჭკადუა. საქ. მეცნ. ეროვნ. აკად. მაცნე, ბიომედ. სერია, 44, #5-6, 2018.
5. Zn2+ depended Mg-ATPase activity. G. Chkadua, L. Tsakadze, E. Nozadze, M. Leladze, S. Dzneladze, L. Shioshvili, N. Arutinova, S. Kupradze. Systemic and Molecular Mechanisms of Physiological Functions and Their Disorders (Proceedings of Iv. Beritashvili Center for Experimental Biomedicine-2018) Nova Science Publishers, Inc. New York, 2018.
6. მძიმე მეტალების (Cd, Pb) ზეგავლენა Cl-ATP-აზაზე ვირთაგავას თავის ტვინის სინაფსური მემბრანების ფრაქციაში. ს. კუპრაძე, ლ. წაქაძე, ე. ნოზაძე, ლ. შიოშვილი, მ. ლელაძე, ნ. არუთინოვა, ს.ძნელაძე, გ. ჭკადუა საქ. მეცნ. ეროვნ. აკად. მაცნე, ბიომედ. სერია, ტ. 43, # 5-6, 2017.
7. მძიმე მეტალების გავლენა Na,K-ATP-აზურ და Mg-ATP-აზურ სისტემებზე. გ. ჭკადუა. ე. ნოზაძე, ლ. წაქაძე, ლ. შიოშვილი, მ. ლელაძე, ნ. არუთინოვა, ს. ძნელაძე, თ. ჯარიაშვილი, ს. კუპრაძე. საქ. მეცნ. ეროვნ. აკად. მაცნე, ბიომედ. სერია, ტ.43, #1-2, 2017
8. MgHCO3-ATPაზური აქტიობის ცვლილება ვირთაგვის თავის ტვინის მემბრანულ ფრაქციებში სუსტი სტრესოგენული ფაქტორის ზემოქმედებით. ლ.წაქაძე მ. ლელაძე, ს. ძნელაძე, ე. ნოზაძე, ლ. შიოშვილი, ნ. არუთინოვა, ს. კუპრაძე, გ. ჭკადუა. საქ. მეცნ. ეროვნ. აკად. მაცნე, ბიომედ. სერია, ტ.42, 2016.
9. Kinetic Features of Transport ATPases. E. Nozadze, L. Shioshvili, L. Tsakadze, N. Arutinova, M. Leladze, S. Dzneladze, G. Chkadua. Systemic, Cellular and Molecular Mechanisms of Physiological Functions and Their Disorders (Proceedings of Iv. Beritashvili Center for Experimental Biomedicine-2015). Nova Science Publishers, Inc. New York, 2016.
10. ჰორმეზისის მოვლენის შესწავლა Na,K-ATP-აზური სისტემის აქტიობაზე. ლ. წაქაძე, ე. ნოზაძე, ლ. შიოშვილი, მ. ლელაძე, ნ. არუთინოვა, ს. ძნელაძე, გ. ჭკადუა. საქ. მეცნ. ეროვნ. აკად. მაცნე, ბიომედ სერია, ტ. 41, #3-4, გვ.181-185, 2015.
11. Molecular mechanism of Mg-ATPase activity. E. Nozadze, N. Arutinova, L. Tsakadze, L. Shioshvili, M. Leladze, S. Dzneladze, G. Chkadua. The Journal of Membrane Biology. 248(2):295-300, 2015.
12. Comparative analysis of Mg- dependent and Mg- independent HCO3-ATPases. S. Dzneladze, L. Tsakadze, M. Leladze, E. Nozadze, L. Shioshvili, N. Arutinova, G. Chkadua. The Journal of Membrane Biology. 248 (1): 53-8. 2015.
13. Mg-ATPაზას გამოკვლევის ზოგიერთი საკითხი. ე. ნოზაძე, ნ. არუთინოვა, ლ. წაქაძე, ლ. შიოშვილი, მ. ლელაძე, ს. ძნელაძე, გ. ჭკადუა. საქ. მეცნ. ეროვნ. აკად. მაცნე, ბიომედ სერია, ტ. 40, #3-4, გვ.159-163, 2014.
14. NO3 - და SO4- ანიონებით აქტივირებული Mg დამოკიდებული ATP აზა. ლ. წაქაძე., მ. ლელაძე., ს. ძნელაძე., გ. ჭკადუა. საქ. მეცნ. ეროვნ. აკად. მაცნე, ბიომედ სერია, 2013, ტ. 39, #1-2
15. Mg-dependent HCO3-ATPaase is a P-type transporting ATPase. L. Tsakadze., M. Leladze., S. Dzneladze., Z. Kometiani. Journal of Biological Physics and Chemistry (2012) 113-115 Recevied 29 June 2012.
16. The study of anion-activated ATPases RELATION. M.Leladze, S. Dzneladze, L. Tsakadze, T.Jariashvili. Proc.Geogian Nat. Sci., Biomed. Series, 2012, 5-6 vol.38. 305-308.
17. Cl-anion dependent Mg-ATPase. S. Dzneladze, L. Tsakadze, M. Leladze, Z. Kometiani. J. Membrane Biol (2012) 245: 151-156.
18. Mg2+-არადამოკიდებულ HCO-3-ანიონებით აქტივირებულ ATPაზურ რეაქციაზე ARL 67156*-ის გავლენა. წაქაძე., მ.ლელაძე., ს. ძნელაძე., ზ. ქომეთიანი. საქ. მეცნ. აკად. მაცნე, სერია ბიოლოგ. A, 2011, ტ. #1
19. The effect of neurotransmitters and synaptic factors on the anion-activated ATPase activity. Leladze M., Tsakadze L., Kometiani Z. Georgian Acad. Sci., Biol. Ser.B Vol.8, No.3-4, 2010.
20. Cl—ATPაზა: ვირთაგვას თავის ტვინის პლაზმური მემბრანის ტრანსპორტული ATPაზა. ს.ძნელაძე., მ.ლელაძე., ლ.წაქაძე. საქ. მეცნ. აკად. მაცნე, ბიოლოგ. სერია А, 2009, ტ. 35, N1-2.
21.HCO3-იონებით აქტივირებული Mg-დამოკიდებული ATPაზა. ლ.წაქაძე., მ.ლელაძე., ს. ძნელაძე. საქ. მეცნ. აკად. მაცნე, სერ. ბიოლ. А, 2009, ტ. 35, N1-2.
22.Na+ and K+ activation mechanism for NaK-ATPase system in an exsess of Mg++ ions. Chkadua G., Leladze M., Nozadze E., Kometiani Z. J. of Biological Physics and Chemistry, 2002, 2, 1/2, 19-2
23.The K+-activation of the Mg++-dependet cycle of NaK-ATPase. Leladze M., Nozadze E., Chkadua G., Kometiani Z. J. of Biological Physics and Chemistry, 2001, 2, 76-80.
24. On the molecular mechanism of NaK-ATPase isoforms. M. Leladze, E. Nozadze, Z. Kometiani. J. of Biological Physics and Chemistry.. 2001, 1 19-20.
25. Na+, K+ –activation of the Mg++-dependet cycle of NaK-ATPase. Kometiani Z., Leladze M. J. of Biological Physics and Chemistry. 2001, 1, 12-18.